OPINIE Er zijn vele verklaringen te bedenken waarom Donald Trump op 5 november de verkiezingen won van Kamala Harris. Een van de meest verontrustende is het gebruik van fake news, dat aansloeg bij de kiezers. Fake news is een efficiënt wapen van extreemrechts om de macht te veroveren. In Brazilië ontdekten ze dat in 2018, toen Jair Bolsonaro, die als volksvertegenwoordiger dertig jaar vrijwel niets had gepresteerd, overtuigend won van de succesvolle voormalige minister van Onderwijs en oud-burgemeester van São Paulo Fernando Haddad. Toen de lokale verkiezingen van 2024 eraan kwamen en Elon Musk weigerde accounts die fake news verspreidden en aanzetten tot haat te sluiten, greep rechter Alexandre de Moraes in. Een voorbeeld voor de wereld.
Moraes wordt weggezet als een mannetjesputter, die over grenzen heen gaat en hij voldoet fysiek ook wel aan dat beeld met zijn kale schedel en zijn strenge blik. Maar intern geniet hij de steun van vrijwel het voltallige Hooggerechtshof van elf magistraten. Alleen de twee door Bolsonaro tijdens diens regeerperiode benoemde rechters stemmen natuurlijk niet mee, maar daar waren ze ook voor bedoeld. Ze werden geacht belangen van Bolsonaro te dienen en niet van het land. Hetzelfde geldt voor de rechters die Trump al heeft benoemd in zijn vorige termijn en nog zal benoemen tijdens de komende. Het zal de VS nog lang opbreken. Want ze zullen net als Brazilië nog jaren met die rechters te maken hebben.
De ster van Elon Musk is gerezen met de winst van Trump, want de magnaat stond hem bij met miljoenen. Australische wetenschappers onderzochten hoe op X accounts die voor Trump waren bevoordeeld werden boven pro-Harrisaccounts. Musk kocht letterlijk kiezers voor Trump en justitie greep niet in en hij zorgde er op zijn X voor dat de stemming tegen Harris was. Musk verwerft met deze nauwe relatie met Trump een nog grotere macht dan hij als rijkste man ter wereld al had. Op dinsdag 12 november kwam de grote beloning: Trump droeg hem voor als baas van het op te richten ministerie van Overheidsefficiëntie.
We verliezen de informatieoorlog keihard
“We zitten in een informatieoorlog, en we zijn keihard aan het verliezen”, staat er boven een opiniestuk van Sander Schimmelpenninck in de Volkskrant. “In 2022 kocht Elon Musk Twitter en ik noemde dat toen een ramp voor de mensheid. Die ramp heeft zich nu deels voltrokken. De rijkste man ter wereld gaf niet alleen extreemrechtse desinformatie vrij baan op Twitter, maar betaalde zelfs mensen om op Trump te stemmen. Musk heeft het presidentschap voor Trump gekocht en daar wil hij wat voor terug. Quid pro quo, zoals de Amerikanen zeggen.”
“Trump kwam dit weekend met een onheilspellend filmpje waarin hij verklaart vanaf dag één een klopjacht te openen op iedereen binnen de Amerikaanse overheid die heeft meegewerkt aan ‘censuur’. Dat dient maar één doel: het normaliseren van extreemrechtse leugens, laster en opruiing, zonder het risico van rechtszaken of factchecks. En het smoren van tegengeluid, via de ondoorgrondelijke algoritmes van Musk c.s. en door intimidatie vanuit de overheid. J.D. Vance, de aanstaande vicepresident, dreigde al dat de VS uit de NAVO zullen stappen wanneer Europa ‘Musks platforms’ wil reguleren”, vervolgt Schimmelpenninck iets verderop. Met andere woorden, als Europa het waagt om het voorbeeld van de Braziliaanse rechter Alexandre de Moraes te volgen, stappen de VS uit de NAVO.
Ik citeer nog even verder: “Extreemrechtse kiezers hangen op elk belangrijk thema leugens aan. Wanneer Amerikaanse kiezers worden gevraagd naar de staat van de economie, het aantal immigranten dat maandelijks binnenkomt of de inflatie, geven Democratische kiezers overwegend het correcte antwoord, terwijl Republikeinen een verkeerd antwoord geven. Omdat ze in leugens, bullshit en opzettelijke domheid geloven.” Ik zie dat bij mijn Bolsonaro stemmende buren, die op Facebook en Instagram de grootste onzin over president Lula en zijn vrouw Janja de wereld inslingeren, om hun imago van dieven en corrupte communisten te verstevigen en de haat tegen hen te vergroten. Reken maar dat het gevroten wordt.
Kit gay
Ik had nog niet uitgelegd hoe Bolsonaro in 2018 van Haddad kon winnen. Op de social media verspreidde zijn campagneteam videobeelden van het zogeheten ‘kit gay’. De beelden suggereerden dat Haddad als minister van Onderwijs (2005-2012) onder Lula en zijn opvolgster Dilma Rousseff een onderwijspakket had laten ontwikkelen dat schoolkinderen stimuleerde om homoseksueel te worden. Het is maar één voorbeeld van wat er het internet op gegooid werd. Het werkte feilloos. Ik herinner me de Bolsonaro stemmende taxichauffeur bij wie ik de waarachtigheid van de beelden in twijfel trok: “Maar het staat op het internet!” Dus dan is het waar.
En het is niet alleen Musk. The Washington Post beschrijft hoe via TikTok en YouTube de jonge witte man werd gerekruteerd als kiezer voor Trump. Zij werden aangesproken op hun vrees om economisch voorbijgestreefd te worden door vrouwen en zwarten. Een jonge vent die op Trump had gestemd zei tegen de krant dat de traditionele media leugens verspreiden en dat hij op de social media had kunnen zien wie Trump in werkelijkheid was. Gewoon een aardige vent en geen extreem rechtse engerd.
Alexandre de Moraes liet X eind augustus sluiten, omdat Elon Musk weigerde posts te verwijderen die fake news verspreidden en aanzetten tot haat. Musk weigerde ook een juridische vertegenwoordiger in Brazilië aan te wijzen die kon worden aangesproken op vermeend wangedrag van X. Moraes liet zich door Musks getier en gesneer tegen hem – hij werd uitgemaakt voor valse rechter, die zogeheten fraude bij de verkiezingen in 2022 had laten gebeuren – niet intimideren. X was een maand lang in Brazilië alleen maar via een vpn te openen.
Musk haalde volledig bakzeil, betaalde de boetes die Moraes had geheven en sloot accounts. Er werd een wettelijke vertegenwoordiger aangesteld. Zo kon zijn X weer open. Maar veel Brazilianen die hun heil op Bluesky of Threads hadden gezocht wilden niet meer terug en na Trumps overwinning hebben ook veel Amerikanen en Europeanen de weg naar deze social media gevonden.
Brazilië werd op de avond van 13 november opgeschrikt door een aanslag, vlak bij het Hooggerechtshof. De dader liet explosieven op zijn lijf ontploffen en kwam om het leven. Verder raakte niemand gewond. Zijn met explosieven gevulde auto iets verderop ontplofte zonder noemenswaardige gevolgen voor de omgeving. Gelukkig maar. Het neemt niet weg dat de aanslag een veeg teken is. De man werd volgens zijn ex gedreven door haat tegen Moraes. Hij geloofde volledig in de door Musk aangehaalde fraude bij de verkiezingen in 2022. Hij was niet een gekke eenling, zoals Bolsonaro en wat aanhangers zich haastten te verklaren, maar een door fake news vergiftigde Braziliaan en zoals hij lopen er nog miljoenen anderen rond.
De afbeelding is een spotprent die meteen na Trumps verkiezingsoverwinning op de social media in Brazilië circuleerde. De ober is Bolsonaro, die op Trumps overwinning hoopt mee te liften.
Waardeer dit artikel!
Als je dit artikel waardeert en je waardering wilt laten blijken met een kleine bijdrage: dat kan! Zo help je onafhankelijke journalistiek in stand houden.